ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑ 

 ΠΙΝΑΚΑΣ

Τα κυριότερα δάνεια από το εξωτερικό κατά την περίοδο 1880-1892

ΕΤΟΣ	ΑΙΤΙΑ	ΠΟΣΟ	ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΣΟΔΑ
1880	Κάλυψη ελλειμμάτων 1877-1880	120.000.000	--
1883	--	--	58.000.000
1884	--	100.000.000	--
1887	Μονοπωλίων	185.000.000	176.000.000
1889	--	30.000.000	--
1889	--	125.000.000	--
1890	Σιδηροδρόμων	45.000.000	123.000.000
1891	Σιδηροδρόμων	15.000.000	--
1892	Εθνικών δρόμων	20.000.000	--
Συνολικό	χρέος    1892	818.500.000	--

Α. Με βάση τα στοιχεία του πίνακα και τις ιστορικές γνώσεις σε ποια συμπεράσματα θα καταλήγατε για την πιστοληπτική ικανότητα της Ελλάδας κατά την περίοδο 1880 – 1892;

Β. Να αναφερθείτε στα αίτια της διόγκωσης του εξωτερικού δανεισμού κατά την δεκαετία του 1880, καθώς και τις συνέπειες που είχε αυτή για την ελληνική οικονομία έως τα τέλη του 19^ου αιώνα.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ

     Α. Η ανάληψη της πρωθυπουργίας της Ελλάδας από τον Χ. Τρικούπη, σηματοδότησε την εισροή ξένων κεφαλαίων, χωρίς τα οποία θα ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί το όραμα του εκσυγχρονισμού της χώρας. Ο εξωτερικός δανεισμός της δεκαετίας του 1880 αποτέλεσε την πλέον άμεση συνεισφορά του ξένου παράγοντα στην πορεία αυτή. Στις αρχές της δεκαετίας η χώρα έχει αυξημένη πιστοληπτική ικανότητα, καθώς συνάπτει με τις χώρες του εξωτερικού δάνεια με μεγάλο ονομαστικό κεφάλαιο (120.000.000 χρυσές δραχμές το 1880, 100.000.000 το 1884, 185.000.000 το 1887). Τα έργα υποδομής δεν μπορούν να καθυστερήσουν πια. Οι δανείστριες χώρες δείχνουν μεγάλη εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση Τρικούπη, καθώς η χώρα δεν έχει ακόμα ένα δημόσιο χρέος αποτρεπτικό ως προς αυτό. Έως το 1892 η χώρα θα συνάψει 8 δάνεια. Στο δημοσιονομικό αυτό φορτίο πρέπει να προστεθεί και το δημόσιο χρέος της χώρας ως το 1880. Άρα στα 1892 η Ελλάδα καλείται να πληρώσει τοκοχρεολύσια προς διάφορες κατευθύνσεις για ονομαστικό κεφάλαιο ύψους πάνω από 818.500.000 δραχμές.

     Το ποσό που έπρεπε να καταβληθεί ξεπερνούσε κατά πολύ τα έσοδα του προϋπολογισμού της χώρας. Από το 1890, η μείωση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας διαπιστώνεται εύκολα αν δούμε τα ονομαστικά κεφάλαια των δανείων που καταφέρνει να συνάψει ο Τρικούπης: 15.000.000 το 1891 και 20.000.000 το 1892 αντίστοιχα. Όλα αυτά μάλιστα σε μία περίοδο που οι ανάγκες είναι πολλαπλάσιες από τις αρχές της δεκαετίας. Οι δανείστριες χώρες δεν έχουν πια εμπιστοσύνη στην Ελλάδα εξαιτίας της διόγκωσης του δημοσίου χρέους. Τα δάνεια του 1891 και του 1892 ήταν απαραίτητα για την ολοκλήρωση του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου. Ταυτόχρονα τερματίζεται και η πρακτική των ελληνικών κυβερνήσεων να συνάπτει δάνεια για την αποπληρωμή παλαιοτέρων. Στα 1892 η πιστοληπτική ικανότητα της χώρας, ύστερα από τη διαρκή δημοσιονομική επιβάρυνση, έχει πια εκμηδενιστεί. Το επόμενο χρόνο (1893) θα έχουμε την κήρυξη της “πτώχευσης”.

     Β. Η αλλαγή των ρυθμών ανάπτυξης από τη δεκαετία του 1860 και μετά, οδήγησε αναγκαστικά σε νέο δανεισμό. Οι περιορισμένοι πόροι της χώρας, σε συνδυασμό με τα έκτακτα έξοδα που επέβαλαν οι διαρκείς εθνικές κρίσεις, καθιστούσαν αδύνατη την εξοικονόμηση κεφαλαίων για δημόσιες επενδύσεις. Ο εξωτερικός δανεισμός διογκώθηκε κατά τη δεκαετία του 1880, και μέσα σε λίγα μόλις χρόνια η χώρα βρέθηκε να οφείλει ποσά πολλαπλάσια του ετήσιου προϋπολογισμού της. Από τα χρήματα των δανείων, μεγάλα ποσά διατέθηκαν για την αποπληρωμή παλαιοτέρων δανείων ή χρησίμευσαν για την κάλυψη των τρεχόντων ελλειμμάτων των εθνικών προϋπολογισμών και των στρατιωτικών δαπανών. Οι πρακτικές αυτές οδήγησαν στα τέλη της δεκαετίας του 1880 σε δημοσιονομικό αδιέξοδο την χώρα. Κατά το έτος 1893 η Ελλάδα βρέθηκε σε αδυναμία να εξυπηρετήσει τα τοκοχρεολύσια των εξωτερικών της δανείων και ζήτησε επαναδιαπραγμάτευση του δημόσιου χρέους της.

     Η “πτώχευση”, όπως χαρακτηρίστηκε δεν ήταν ασυνήθιστη επιλογή των φτωχότερων κρατών, στην Ελλάδα όμως της εποχής εκείνης είχε τεράστιο πολιτικό κόστος. Οι διαπραγματεύσεις με τις πιστώτριες χώρες συνεχίστηκαν μέχρι τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Η ήττα του ελληνικού στρατού και η υποχρέωση καταβολής πολεμικής αποζημίωσης ύψους 92.000.000 δραχμών προς την Οθωμανική αυτοκρατορία σε συνδυασμό με την προηγούμενη πτώχευση ανάγκασαν τις ελληνικές κυβερνήσεις να δεχτούν το καθεστώς του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Από την περίοδο αυτή και έως και την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, η ελληνική οικονομία θα μπει σε μία διαδικασία εξυγίανσης που θα επιτρέψει την είσοδο της χώρας στους Βαλκανικούς πολέμους (1912 – 1913).