ΟΜΑΔΟΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

ΟΜΑΔΟΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ  (Ένταξη στο λυκειακό περιβάλλον)

Εγώ και εσύ γινόμαστε εμείς

Στο σχεδιασμό της διαμόρφωσης της ομάδας της τάξης καθοριστικό ρόλο παίζουν αρχικά οι επιλογές του καθηγητή σε ζητήματα διδακτικής και σκοπών της διδασκαλίας στη διάρκεια της χρονιάς, αλλά και μεθόδευσης της διδασκαλίας. Ειδικότερα η παραδοσιακή μετωπική διδασκαλία εξυπηρετείται και από παραδοσιακές πρακτικές της τάξης, που όμως δεν ευνοούν τη συνεργατική και βιωματική μάθηση και γενικότερα κρίνονται παρωχημένες και ανεπαρκείς για τις επιδιώξεις του σύγχρονου σχολείου.

 Αντίθετα πρακτικές διαμόρφωσης ομάδων στο σημερινό σχολείο πρέπει εξαρχής να λαμβάνουν υπόψη τις αρχές της ενεργητικότητας και της συνεργασίας, της ισοτιμίας, την εξελισσόμενη διεργασία, στην οποία βρίσκονται οι έφηβοι, το σύνολο των εμπειριών και αξιών τους,  τις προσδοκίες τους, τα ανταγωνιστικά ενδιαφέροντά τους, τα ατομικά μοντέλα μάθησης που έχουν διαμορφώσει, τον στόχο και τους επιμέρους σκοπούς της ομάδας (ρεαλιστικοί, αποδεκτοί, επακριβώς προσδιορισμένοι), και το αντικείμενο διδασκαλίας.

 Σε αυτό το πλαίσιο η πρώτη δική μας μέριμνα ως σχεδιαστών της ομάδας της τάξης είναι η διαμόρφωση των εξωγενών παραγόντων που  επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα το στόχο της ομάδας και διαμορφώνουν τη συμπεριφορά των μελών της και έτσι θα συμβάλουν στην επιτυχή λειτουργία της. Ο χώρος πρέπει να είναι κατάλληλα διαμορφωμένος με ευχάριστες συνθήκες παραμονής, και την ύπαρξη του απαραίτητου εξοπλισμού. Στα πλαίσια του εφικτού, το σχολείο και ειδικότερα η τάξη πρέπει να είναι  περιβάλλοντα ευχάριστα και ελκυστικά για τους μαθητές.

 Η επόμενη μέριμνα μας είναι η πληροφόρηση για τα στοιχεία που αφορούν την ίδια την ομάδα (εσωτερικοί παράγοντες). Ο σωστός σχεδιασμός εδράζεται στην ολοκληρωμένη πληροφόρηση και άρα προετοιμασία μας.

Παρακάτω θα επιχειρήσουμε έναν αναστοχασμό για ένα πραγματικό τμήμα Α΄ Λυκείου με το δεδομένο ότι τώρα ξεκινά η χρονιά και άρα ο σχεδιασμός της γνωριμίας υποδοχής στο Λύκειο από τον φιλόλογο της τάξης.

 Η πληροφόρηση που είναι διαθέσιμη περιλαμβάνει τα ακόλουθα :
       I.          Πρόκειται για ένα τμήμα με σχετικά υψηλό μέσο όρο επίδοσης
     II.          Γενικά στο γυμνάσιο εμφάνισε τεράστια προβλήματα συμπεριφοράς (φασαρία, συγκρούσεις αποβολές κτλ)
    III.          Χαρακτηρίστηκε από έλλειψη διάθεσης συνεργασίας και συγκρούσεις με τους καθηγητές.

Το πρώτο που κάνουμε είναι να μην επιτρέψουμε στην αρνητική πληροφόρηση να επηρεάσει τη στάση μας. Ξεκινούμε από τα θετικά και πριν γνωρίσουμε τους μαθητές αν είναι εφικτό τους ζητούμε να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο στοχευμένο, όπου θα αποκαλύπτουν στοιχεία από τον εαυτό τους και μάλιστα τις θετικές πλευρές του χαρακτήρα και της δράσης τους, τα επιτεύγματά τους τις εξωσχολικές τους δραστηριότητες κτλ. Να θυμόμαστε πάντα ότι αρκεί ένας δάσκαλος να πιστέψει σε ένα μαθητή για να τον οδηγήσει στην επιτυχία.

  Έχουμε ετοιμάσει την τάξη σε κύκλο, παραμερίσαμε τα θρανία, έχουμε πετύχει την έκπληξη και την ευχάριστη διάθεση («δεν θα κάνουμε μάθημα»), μάλλον και την απορία, το κουδούνι χτυπά και ξεκινάμε. Από την αρχή ο καθηγητής χτίζει το προφίλ του, ακόμα και αν δεν το επιδιώξει, που μάλιστα θα τον ακολουθεί έως το τέλος του έτους. Γι αυτό αφού καλωσορίσουμε τους μαθητές παρουσιάζουμε τον εαυτό μας. Προσέχουμε να είμαστε ειλικρινείς και να προβάλλουμε μια θετική εικόνα του εαυτού μας στους μαθητές για να προκαλέσουμε τα δικά τους θετικά στοιχεία. Η πρώτη αυτή γνωριμία έχει κοινωνικό χαρακτήρα, δεν μπαίνουν προσδοκίες απαιτήσεις κτλ. Ο δάσκαλος εδώ εμψυχώνει, μεταφέρει θετικό κλίμα, ενημερώνει σύντομα για το Λύκειο ως νέα βαθμίδα εκπαίδευσης. Η επιτυχία μιας ομάδας εξαρτάται εν πολλοίς από τη στάση του καθηγητή, το κλίμα που θα επικρατήσει στην ομάδα και τις εντυπώσεις που θα αποκομίσουν τα μέλη. Ύστερα ζητάμε από τους μαθητές να παρουσιάσουν τον εαυτό τους και να γνωριστούν με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας.

 Στο επόμενο στάδιο εφαρμόζουμε κάποιες βιωματικές ασκήσεις με σκοπό την καλύτερη γνωριμία και συνοχή της ομάδας. Σε αυτές ο καθηγητής:

• είναι καθοδηγητικός, υποστηρικτικός, ενθαρρυντικός και όχι κατευθυντικός ή παρεμβατικός, ενισχύει τη δυνατότητα της προσωπικής έκφρασης των ατόμων.

• ο καθηγητής φροντίζει να παρατηρεί, να σημειώνει και να συζητάει τα σχόλιά του με την ομάδα στο τέλος κάθε βιωματικής άσκησης.

• Εξηγεί εξαρχής με σαφήνεια και ακρίβεια το τι θα κάνει ο ίδιος σε μια βιωματική άσκηση και τι αναμένεται να κάνουν τα μέλη της ομάδας.

• Δεν χρησιμοποιεί παραδείγματα από τις προσωπικές εμπειρίες ή τα προβλήματα των μελών της ομάδας.

• Ενημερώνει ότι η συμμετοχή των μελών είναι προαιρετική, αλλά προσπαθεί να τα ενθαρρύνει να λαμβάνουν μέρος στις ασκήσεις.

• Οι βιωματικές ασκήσεις σχεδιάζονται κατά τρόπο ώστε να μην θίγουν ή να μην αποκλείουν κανένα από τα μέλη της ομάδας.

Συγκεκριμένα:

1^η ώρα.

Καλωσόρισμα – γνωριμία (βλ. παραπάνω)

1η άσκηση

Στόχος: γνωριμία μελών ομάδας

Τα άτομα (με δεδομένο ότι σαν τάξη σχεδόν όλα γνωρίζονται) μπορούν να φτιάξουν μια ακροστιχίδα με το μικρό τους όνομα και να γράφουν με κάθε γράμμα ένα επίθετο που τα χαρακτηρίζει. Για παράδειγμα:

Μ: μοναχική

Α: ανυπόμονη

Ρ: ρεαλίστρια

Ι: ικανή

Α: αμερόληπτη

Στη συνέχεια ο καθένας παρουσιάζει στην ομάδα τα επίθετα που έγραψε.

2η άσκηση

Στόχος: γνωριμία μελών ομάδας

Ο καθηγητής δίνει χρόνο 10 λεπτών και ζητάει από τα άτομα να χωριστούν τυχαία σε ζευγάρια όχι από πριν φίλων, και να μιλήσουν ο ένας στον άλλο για τον εαυτό τους.

Στη συνέχεια καλούνται όλοι να παρουσιάσουν τον συνομιλητή τους στην υπόλοιπη ομάδα.

3η άσκηση

Στόχος: ένταξη στο λυκειακό περιβάλλον

Τα ζευγάρια γίνονται τετράδες με τυχαίο κριτήριο πχ τα ζευγάρια του ίδιου φύλου με ζευγάρια του αντίθετου: καλούνται όλοι να συντάξουν ένα κείμενο με τις προσδοκίες τους από το Λύκειο, ως νέα βαθμίδα εκπαίδευσης. Παρουσιάζονται στην ολομέλεια.

4η άσκηση

Στόχος: γνωριμία μελών ομάδας - ένταξη στο λυκειακό περιβάλλον

Στις τετράδες καλούνται να συντάξουν ένα περιορισμένο κείμενο με προτάσεις λειτουργίας της τάξης σε επίπεδο διαδικασίας του μαθήματος. Παρουσίαση την επόμενη ώρα.

2^η ώρα

1η άσκηση

Στόχος: δημιουργία του «συμβολαίου μάθησης – λειτουργίας της τάξης».

Α) Στις τετράδες ζητούμε τώρα κάθε ομάδα να καταρτίσει τώρα έναν κατάλογο με κανόνες που θα ρυθμίζουν μία σειρά γενικών θεμάτων που τους δίνουμε και μπορεί να είναι και τα εξής:

-   υποχρεώσεις και δικαιώματα, τρόποι να εκφράζουμε την άποψή μας, περίπτωση αργοπορίας ή απουσίας, διεξαγωγή του μαθήματος, σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της τάξης, τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται στη διάρκεια του μαθήματος, πως αντιμετωπίζουμε την παράβαση των κανόνων κτλ.

Στη συνέχεια ο διδάσκων κατά την παρουσίαση των κανόνων σημειώνει τα καινούρια πράγματα που εισηγείται κάθε ομάδα, ζητά διευκρινήσεις, συμπληρώνει, εκφράζει ολοκληρωμένα και διαθέτει χαρτόνι ή κόλλες χαρτιού, χρώματα, στυλό ή μαρκαδόρους. Το μαθησιακό συμβόλαιο δεν αποτελεί «απαράβατη συμφωνία» που δεν μπορεί να αλλάξει στη διάρκεια του έτους, αν αλλάξουν οι ανάγκες των μελών της ομάδας. Είναι μια δυναμική διαδικασία που εξελίσσεται και βελτιώνεται όσο εκπαιδευτής και εκπαιδευόμενοι το δοκιμάζουν και διαπιστώνουν τα αποτελέσματά του.

Β) Σε δεύτερη φάση μετά τις δικιές μας ρυθμιστικές παρεμβάσεις και διεξοδική συζήτηση αναλαμβάνει ο πιο καλλιγράφος εκπρόσωπος κάθε ομάδας να σηκωθεί και να γράψει στο χαρτόνι τους κανόνες κάθε ομάδας. Αυτό είναι πια κτήμα της τάξης. → Ξανά στην ολομέλεια διαβάζεται δυνατά το περιεχόμενο του Συμβολαίου. Τροποποιείται αν υπάρχουν ενστάσεις και ο καθηγητής:

• Αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία φροντίζει να αναρτηθεί το συμβόλαιο σε ευκρινές σημείο της τάξης και να παραμείνει εκεί ως το τέλος της χρονιάς.

• Δεσμεύεται ο ίδιος για την τήρησή του και ζητάει και την ηθική δέσμευση των μελών της ομάδας.

 Τώρα η τάξη είναι μια ομάδα έτοιμη να αρχίσει δουλειά. Κάθε άτομο είναι σεβαστό και μέρος μοναδικό ενός συμπαγούς συνόλου, μέσα στο οποίο θα πρέπει να αναπτύσσει τη δράση του.

ΠΙΘΑΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ

Τα καθημερινά προβλήματα που προκύπτουν στις σχέσεις μεταξύ συμμαθητών και εκπαιδευτικών μπορούν να ακυρώσουν τα παραπάνω μηνύματα και να μειώσουν την αξία τους. Δημιουργούν συναισθηματική ανασφάλεια σε κάποιους, εμποδίζουν την επικοινωνία και το σεβασμό, μετατρέπουν τον εκπαιδευτικό σε μη δημοκρατικό ηγέτη. Έχουμε την άποψη ότι η παρουσία του εκπαιδευτικού ως καθοδηγητή και εμψυχωτή αλλά και με αποφασιστικότητα, στερεή γνώση επιστημονική και παιδαγωγική, κυρίως με σεβασμό αγάπη και θετική διάθεση, δρα προληπτικά σε κάθε είδους πρόβλημα που μπορεί να προκύψει. Αυτό εξηγεί και το γιατί τα ίδια τμήματα παρουσιάζουν διαφορετική εικόνα σε διαφορετικούς εκπαιδευτικούς.

 Ένα συχνό πρόβλημα στις ομάδες είναι η απροθυμία των μελών τους να συμμετάσχουν είτε στη συγκρότηση της ομάδας είτε στις δραστηριότητές της. Εδώ ο εκπαιδευτής οφείλει να πάρει το ρόλο του εμψυχωτή. Ο έπαινος και η θετική αναγνώριση – παρότρυνση κρίνονται απαραίτητα. Επίσης χρήσιμη είναι η ανάθεση κάποιου ειδικού ρόλου στα απρόθυμα μέλη που ενδεχομένως να τα ενδιαφέρει περισσότερο, να θεωρούν ευκολότερο ή πιο ταιριαστό στα ενδιαφέροντά τους κτλ.

 Αν τέτοια προβλήματα λύνονται εύκολα, δυσκολότερα αλλά όχι και σπάνια είναι προβλήματα ρατσιστικών και μειωτικών συμπεριφορών που μπορεί να εμφανιστούν στα πλαίσια των ομάδων και ιδιαίτερα κατά τη διαμόρφωσή τους. Πράγματι αν και στη χώρα μας η διαπολιτισμική εκπαίδευση σε επίπεδο θεωρητικής έστω θεμελίωσης, έχει προχωρήσει αρκετά, η ίδια η κοινωνία που ζούμε δεν έχει μάθει να σέβεται το διαφορετικό. Σε επίπεδο τάξης είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος του εκπαιδευτικού.

  Πρέπει να παρέχει σαφή υποστήριξη στο παιδί που δέχτηκε τέτοια προσβολή, χωρίς να κριτικάρεται ο θυμός, ο φόβος ή η σύγχυση που μπορεί να εκφράζει. O καθηγητής αντιμετωπίζει με αυστηρότητα αλλά υποστηρικτική στάση το παιδί που εκδήλωσε τη ρατσιστική συμπεριφορά. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να βοηθήσουν τα παιδιά που υπήρξαν θύματα ρατσιστικής συμπεριφοράς να κατανοήσουν ότι η αρνητική αντιμετώπισή τους λόγω της εμφάνισης, της γλώσσας, της φυλής οφείλεται σε ρατσιστικές στάσεις. Οφείλουμε να κάνουμε σαφές σε όλα τα μέλη της ομάδας ότι σε αντίθεση ίσως με άλλα κοινωνικά σύνολα η τάξη είναι ένας χώρος ισότητας, ελευθερίας, δημοκρατίας και μάλιστα σε αυτή τη βάση θα συντάξουμε και το συμβόλαιο μάθησης. Όπου είναι δυνατόν, η εθνική διαφορετικότητα στην τάξη θα πρέπει να είναι συνειδητή, κατανοητή, ακόμη και γιορταστικά αποδεκτή σε κάθε ευκαιρία. Πρέπει να θυμόμαστε ότι ο ρατσισμός και ο σεξισμός εμφανίζονται σε πολύ μικρή ηλικία στα παιδιά οπότε η μέθοδος αυτή λειτουργεί προληπτικά ως προς τις κοινωνικές της προεκτάσεις. Τέλος η παρέμβαση του εμψυχωτή της ομάδας πρέπει να είναι, όπως τονίσαμε, υποστηρικτική και προς τον/τους μαθητές που εκδήλωσαν τη ρατσιστική συμπεριφορά με δράσεις που θα προάγουν τη συνεργασία την αποδοχή και τα θετικά στοιχεία του διαφορετικού.

 «Είμαστε στο Εμείς και όχι στο Εγώ», συμφώνα και με τα λόγια του μεγάλου αγράμματου Δασκάλου του Έθνους. Και το «Εμείς» είναι ικανό για μεγάλα έργα!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΠΗΓΕΣ- ΨΗΦΙΑΚΑ ΒΙΒΛΙΑ

1.      http://www.syllogosperiklis.gr/ep_bima/epistimoniko_bima_5/lampiris.pd
2.     Επιμορφωτικό υλικό ενδοσχολικής επιμόρφωσης ΑΠΘ : Διαπολιτισμική εκπαίδευση :      Δ. Μακρή, «Προβλήματα συμπεριφοράς και διαχείρισή τους».
3.     Επιμορφωτικό υλικό, «Μείζον πρόγραμμα επιμόρφωσης»
4.      http://athanasiapeppa.blogspot.com/
5.      http://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/745/131.pdf
6.   http://www.slideboom.com/presentations/137847/%CE%94%CE%99%CE%94%CE%91%CE%9A%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%91-%CE%A3%CE%95%CE%9D%CE%91%CE%A1%CE%99%CE%9
7.    http://users.auth.gr/~kliapis/NeofytF.pdf

ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ